باب: الإنصات
يوم الجمعة
والإمام يخطب.
36. Cuma Günü İmam Hutbe Okurken Susmak
-وإذا
قال لصاحبه
أنصت فقد لغا.
وقال سلمان عن
النبي صلى
الله عليه
وسلم: (ينصت
إذا تكلم الإمام).
Bir kimse yanındaki kişiye hutbe sırasında "Sus!" bile
dememelidir, zira bu da boş bir söz (lağv) sayılır. Süleyman'dan nakledildiğine
göre Resûl-i Ekrem Sallallahu Aleyhi ve Sellem imam konuşurken cemaat
susar" demiştir.
حدثنا
يحيى بن بكير
قال: حدثنا
الليث، عن
عقيل، عن ابن
شهاب قال:
أخبرني سعيد
بن المسيب: أن
أبا هريرة أخبره:
أن رسول الله
صلى الله عليه
وسلم قال:
(إذا قلت
لصاحبك يوم
الجمعة أنصت،
والإمام يخطب،
فقد لغوت).
[-934-] Ebu Hureyre (Radiyallahu Anh) Resûlullah Sallallahu Aleyhi ve
Sellem'in şöyle buyurduğunu nakletmiştir: "Cum'a günü imam hutbe okurken
yanı başında bulunan kimselere 'Susun!'
desen bile boş söz söylemiş olursun.
AÇIKLAMA: İmam Buhârî burada konu başlığını koyarken
imamın hutbe okumasına vurgu yapmıştır. Böylece "imam minbere çıktığı
andan itibaren susmak gerekir" diyenlerin görüşlerini reddettiğine
işarette bulunmuştur.
Hadiste geçen "yanındaki kişi" ifadesi kişinin muhatap
olduğu herkesi kapsamına alır. Bir kimse daha çok yanındaki insanlarla muhatap
olduğu için hadiste bu ifade kullanılmıştır.
Hadiste geçen Cuma günü tamlaması bu hükme bir kayıt
getirmektedir. Buna göre Cuma dışındaki günlerde okunan hutbeler için susma
hükmü geçerli değildir.
Hadisteki "Boş söz söylemiş olursun" ifadesi hakkında
Zeyn İbnü'l-Müneyyir: "Müfessirler lağv kelimesinin güzel olmayan söz
anlamına geldiği konusunda görüş birliğine varmıştır" demektedir.
Bu rivayet hutbe sırasında cemaatin hangi türden olursa olsun
hiçbir söz söylememesi gerektiğini göstermektedir. Âlimlerin çoğunluğuna göre hutbeyi
işitebilecek durumda olanlar için bu hüküm geçerlidir. Fakat pek çok âlim bu
hükmün hutbeyi duyabilecek durumda olmayanlar hakkında da geçerli olduğunu
söylemiştir. Bu yüzden onlar: "Bir iyiliği emretmek durumunda kalırsan
sözle değil işaretle bunu İfade etmeye çalış!" demişlerdir. İbn
Abdİlberr'İn "Hutbe sırasında hutbeyi duyabilen cemaatin susmasının
gerekli olduğuna dair âlimler arasında görüş birliği bulunduğunu ve tabiindan
çok az sayıda âlimin buna katılmadığını" söylemesi tartışmaya açıktır.
Onun ifadesi şöyledir: "Bütün âlimler Cuma günü okunan hutbeyi duyabilecek
durumda olan cemaatin susmasının gerekli olduğunu söylemişlerdir; ben bu konuda
âlimler arasında bir görüş ayrılığı olduğunu bilmiyorum. Bu bakımdan
birilerinin konuştuğunu duyup - hutbe okunmaya devam ettiği halde - bu kişileri
"sus vb." sözlerle susturmaya çalışmak caiz değildir."
el-Muğnî adlı eserin müellifi şöyle demiştir: "Gözleri
görmeyen bir kimseyi kuyuya düşmemesi için uyarmak olayında olduğu gibi namazda
konuşulmasına müsaade edilen ve caiz görülen durumlarda hutbe okunurken de
konuşulabilir. Hatta bu konuda âlimler arasında görüş birliği vardır."
İmam Şafiî'nin sözleri ise şöyledir: "Bir kimse muhatabının
başına kötü bir hâdise gelebileceğinden endişe duyuyorsa ve hiçbir şey
söylemeden meramını işaretle anlatmaya çalıştığında muhatabı hiçbir şey
anlamıyorsa hutbe okunurken konuşmasında bana göre bir sakınca olmaz."